İç Anadolu ve Yozgat İçin Sismik Tehlike Değerlendirmesi
Yozgat, Türkiye’de deprem haritasında genellikle güvenli bölge gibi görülür. Ama bilimciler bu düşüncenin yanlış olduğunu söyler. Yozgat ili deprem riski verileri incelenirken, analiz sadece il merkeziyle sınırlı tutulmaz. Yozgat’ın deprem riski değerlendirilirken, Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın olası etkileri de göz önüne alınmaktadır. Bu büyük fay hattı, Yozgat’a çok yakındır. Bölge halkının, deprem gerçeğine uygun bir yaşam bilinci ve hazırlık kültürü oluşturması gerekmektedir. Uzmanlar, Yozgat’ın jeolojik yapısının karmaşık (heterojen) bir karakter sergilediğini belirtmektedir. Yozgat, farklı tektonik birimlerin buluşma noktasındadır. Sismologlar, Yozgat bölgesindeki enerji akışını sürekli izler. Komşu illerde meydana gelecek büyük ölçekli depremler, Yozgat’ta da şiddetli sarsıntılara neden olabilir.
Şehrin zemini de riski belirleyen bir faktördür. Yozgat il merkezi engebeli bir arazi üzerine kurulmuş. Fakat evler vadi tabanına doğru yayılmış. Vadi tabanları çoğunlukla alüvyonlu topraklardan oluşur. Alüvyonlu zeminler deprem dalgalarını artırma eğilimindedir. Mühendislikte “zemin büyütmesi” (amplifikasyon) olarak adlandırılan bu durum nedeniyle, uzak merkezli depremler dahi vadi tabanında şiddetli hissedilir. Yozgat deprem riski analizinde zemin çok önemlidir. Şehir planlama süreçlerinde, zemin davranış özellikleri mutlaka hesaba katılmalıdır. Aksi takdirde sağlam binalar bile zayıf zeminde hasar görür.
Yozgat’taki yapı stoğu incelendiğinde; modern binaların yanı sıra eski yığma yapıların da varlığı dikkat çekmekte ve endişe yaratmaktadır. Kırsal kesimdeki taş ve kerpiç yapılar, deprem güvenliği açısından yüksek risk taşımaktadır. Kırsal kesimde taş evler ve kerpiç evler yatay deprem yüklerine karşı dirençsiz. Şehir merkezinde 2000 yılı öncesi binalar öne çıkıyor. İnşaat mühendisleri, mevcut yapı stoğundaki beton kalitesinin yetersizliği konusunda uyarılarda bulunmaktadır. Güvenli gelecek için yapı denetimi şart. Yozgat Belediyesi imar planlarını güncel jeolojik verilere göre revize ediyor. Bilimsel veriler ışığında önlemler alınıyor.
Yozgat Deprem Riski: Kuzey Anadolu Fay Hattı ve Yozgat Üzerindeki Etkisi
Kuzey Anadolu Fay Hattı, dünyanın en aktif kırıklarından biridir. ozgat il sınırlarının kuzeyinden (Tokat ve Amasya üzerinden) geçen Kuzey Anadolu Fay Hattı, bölge için birincil tehdit kaynağıdır. Mesafe, bazı ilçelerde 40-50 kilometreye kadar düşer. Deprem riski senaryoları, genellikle Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın yaratacağı olası etkiler üzerine kurgulanmaktadır. 7 ve üzeri büyüklükte bir deprem, Yozgat genelinde yıkıcı bir etki yaratır. Sismolojik veriler, Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın tarihsel süreçte büyük ve yıkıcı depremler ürettiğini kanıtlamaktadır.
Kuzey Anadolu Fay Hattı’na coğrafi yakınlıkları nedeniyle; Akdağmadeni, Çekerek ve Aydıncık ilçeleri daha yüksek risk grubundadır. Yer bilimciler, söz konusu bölgedeki tektonik gerilimi ve sismik aktiviteyi yakından takip etmektedir. Olası bir kırılma Yozgat’ın kuzey kısmını etkileyebilir. Sismik risk analizleri ilçe bazlı olarak gerçekleştirilmektedir. Aşağıdaki tablo Akdağmadeni, Çekerek ve Aydıncık ilçelerinin ana faya uzaklıklarını ve risk durumunu özetliyor:
| İlçe | Ana Faya (KAF) Yaklaşık Mesafe | Risk Seviyesi | Öncelikli Risk |
| Çekerek | ~30 – 40 km | Yüksek | Şiddetli Sarsıntı |
| Aydıncık | ~35 – 45 km | Yüksek | Heyelan ve Sarsıntı |
| Akdağmadeni | ~45 – 55 km | Orta-Yüksek | Zemin Büyütmesi |
| Yozgat (Merkez) | ~60 – 70 km | Orta | Zayıf Yapı Stoğu |
| Boğazlıyan | ~100+ km | Düşük | Sıvılaşma (Ova) |
Tablo verileri incelendiğinde, risk düzeyinin ilçelere göre farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Kuzeydeki ilçeler sismik kaynağa daha yakın. Merkez ilçede ise zemin yapısı yüzünden risk var.
Yozgat Deprem Riski: Yozgat İçindeki Yerel Faylar ve Sismik Aktivite
Sadece dışarıdan gelen depremlerin tehdidi altında değil, Yozgat içinde de aktif ya da potansiyel aktif faylar var. Özellikle Yozgat Fayı ve Akdağmadeni Fayı diye bilinen kırıklar var. Yozgat ve Akdağmadeni fayları, Kahramanmaraş-Afyon-Fethiye hattı kadar büyük depremler üretmese de; 5.5 ile 6.0 büyüklüğünde yerel sarsıntılar yaratma potansiyeline sahiptir. Yüzeye yakın olmaları nedeniyle, bu fayların hasar verici etkileri göz ardı edilmemelidir.
Sorgun ve Sarıkaya civarında da tektonik hareketlilik var. Bu bölgelerde sıcak su kaynakları bulunur ve sıcak su kaynakları fayların varlığını gösterir. Jeotermal enerji, tektonik hareketin bir işaretidir. Jeotermal kaynakların yüzeye çıktığı hatlar, genellikle aktif fay zonlarının varlığına işaret eder ve haritalandırılır. Fay hattı üzerine bina inşa etmek risklidir. Belediyeler bu alanları genellikle park ya da tesis olarak kullanır. Yerel faylar uzun süre sessiz kalabilir. Sessizlik, tehlikenin yok olduğu anlamına gelmez. Bölgedeki sismik aktivite potansiyeli nedeniyle hazırlık düzeyi sürekli yüksek tutulmaktadır.
Yozgat Zemin Özellikleri ve Yapılaşma Sorunları
Bir şehrin depreme karşı direncini zemin belirler. Yozgat’ın zemin haritası çok çeşitlidir. Şehrin sırt kısımları genellikle kayalık zeminden oluşur. Kayalık zeminler deprem açısından daha güvenli kabul edilirken; vadi tabanları ve dere yatakları yüksek riskli alanlardır. Jeoloji mühendisleri, hazırladıkları raporlarda gevşek ve çakıllı zeminlerin risklerine dikkat çekmektedir. Suya doygun ve gevşek yapılı çakıllı zeminler, stabilite sorunlarına yol açabilir. Çakıllı ve gevşek zeminlerde, zemin iyileştirme gibi özel mühendislik önlemleri uygulanmalıdır.
Ova tabanlarında sıvılaşma riski var. Yer altı suyu yüzeye yakınsa, kumlu zemin depremde sıvılaşma riski gösterir. Sıvılaşma riski nedeniyle bina zemine batar ya da yan yatar. Yozgat’ın bazı dere yataklarında sıvılaşma riski bulunur. Özellikle Boğazlıyan ve Yerköy ovalarında sıvılaşma riski üzerine yapılan zemin etütleri çok önemli. İnşaat öncesinde yapılan sondaj çalışmalarıyla alınan zemin numuneleri, laboratuvar ortamında test edilmelidir. Sıvılaşma riskinin tespit edildiği alanlarda, zemin iyileştirme uygulamaları zorunlu tutulur.
Merkez İlçedeki Riskli Alanlar ve Zemin Büyütmesi
Yozgat merkez ilçesi dar bir vadide bulunur. İnsanlar şehirleşmeyi vadinin içinde ve yamaçlara doğru yayar. Dolgu alanlar vadi tabanında en riskli bölgeyi oluşturur. Çünkü deprem dalgaları vadi tabanında yavaşlar ve daha büyük olur. Vadi tabanında zemin büyütmesi olur. Vadi tabanında Yozgat deprem riski tepelere göre daha yüksektir. Yüksek katlı binalar vadi tabanında daha çok sallanır. Yerel yönetimler tarafından, vadi tabanlarındaki yapılaşma için kat sınırlaması getirilmesi/uygulanması gerekmektedir.
Yamaçlarda heyelan riski devreye girer. Yozgat’ın eğimli arazisi sarsıntı olduğunda toprak kayması yapar. Jeologlar tarafından haritalandırılan eski heyelan bölgeleri, kesinlikle imara açılmamalıdır. Belediyeler “Afete Maruz Bölge” ilan edilen yerlere ruhsat vermez. Vatandaşlar ev alırken sadece binaya bakmaz. Binanın oturduğu zemini ve binanın konumunu da kontrol eder. Sağlam zemin, deprem güvenliğinin yarısıdır.
Yozgat Deprem Riski: Kırsal Yapı Stoğu ve Geleneksel Mimari Riski
Yozgat köylerinde hâlâ eski evler var. Bu evleri atalarımız taş ve kerpiçten yapmış, yani kültürümüzün bir parçası. Ama deprem açısından çok zayıf. Duvarlar çamur harcıyla örülmüş, çatıyla bağları da zayıf. Deprem olduğunda sarsıntı duvarları dışarı doğru yıkar. Kırsalda deprem riski yüksek, can kaybı olma ihtimali var. Kırsal bölgelerde yaşayan vatandaşlara yönelik bilinçlendirme çalışmaları yürütülmektedir.
Köylerdeki yapıların yenilenmesi ve güçlendirilmesi gerekir. Çünkü eski yapılar deprem gibi felaketlerde büyük tehlike oluşturur. Çelik hasır duvarları güçlendirmek ekonomik bir çözümdür. Devlet kırsal dönüşüm projeleriyle vatandaşa destek verir. Modern ve depreme dayanıklı köy evleri inşa ederiz. Ahır ve samanlık gibi ek binalar da risk taşır. Köylerdeki yapıların çatılarını inşaatçılar/mal sahipleri hafif malzemeden yapmalıdır. Ağır toprak damlar çökme riskini artırır. Hafif çatı sistemlerini teşvik ederiz.
Yozgat Deprem Riski: Tarihsel Depremler ve Yozgat’ın Sismik Hafızası
Geçmişteki sismik olaylar, gelecekteki risklerin öngörülmesi açısından önemli veriler sunar. Birçok deprem tarih boyunca Yozgat ve çevresini sarsmış. 1939 Erzincan depreminin Yozgat’ta yarattığı şiddetli sarsıntı ve hasar, tarihsel kayıtlarla doğrulanmaktadır. 1940 yılında Yozgat merkezli meydana gelen deprem, yerel ölçekte hasara neden olmuştur.
1996’da Mecitözü-Amasya depremi Yozgat’ın kuzey ilçelerini etkiledi. 2023 Kahramanmaraş depremleri de şehirde korku yarattı. Vatandaşların paniğe kapılarak sokağa döküldüğü depremlerde, binalarda şiddetli salınım (sarsıntı) hissedilmiştir. Depremler Yozgat’ın depremden muaf olmadığını gösteriyor. Sismologlar tarihsel döngüleri inceler. Jeologlar, bölgedeki fayların tekrarlama periyotlarını hesaplar ve elde edilen veriler doğrultusunda hazırlık planları oluşturur.
1939 Büyük Erzincan Depreminin Yozgat’a Etkisi
1939 Erzincan depremi, Türkiye tarihinin en büyük felaketlerinden biriydi. Deprem, Yozgat’tan yüzlerce kilometre uzakta gerçekleşti. Ama yıkım Yozgat’a kadar ulaştı. Akdağmadeni ve Çekerek ilçelerinde büyük çaplı hasarların meydana geldiği tespit edilmiştir. O zaman binalar zayıftı; bu da zararları artırdı. Uzmanlar, Yozgat deprem riski analizinde bu olayı referans noktası olarak alıyor. Yani, uzaktaki bir depremin bile ne kadar etkili olabileceğini gösteriyor.
Deprem halkın hafızasında “Büyük Zelzele” olarak kalır. Yaşlılar o geceyi anlatır. Yerden sesler geldiğini ve ayakta duramadıklarını söyler. Tarihsel tecrübeler, güncel bilimsel verilerle harmanlanarak analiz edilir. O gün yıkılan binaların zemin özelliklerini inceleriz. Zayıf zemin üzerindeki binalar daha çok hasar almış. Tarih bize ders verir. Ders doğrultusunda bugün daha sağlam binalar inşa ederiz.
Yakın Dönemdeki Hissedilen Sarsıntılar
Son yıllarda Yozgat çevresinde küçük depremler ve orta ölçekli depremler olur. Kayseri, Sivas ve Tokat merkezli depremler Yozgat’ı sallar. Yozgat’taki vatandaşlar sarsıntılarla tedirgin olur. Küçük depremler bir uyarıcıdır. Yer kabuğundaki hareketlilik, Yozgat’taki deprem riskinin güncelliğini koruduğunu göstermektedir. Bölgedeki sismik risk hiçbir zaman ortadan kalkmaz. Bölgede meydana gelen her sismik aktivite, risk yönetimi açısından ciddiyetle değerlendirilmelidir.
2023 Şubat depremleri, İç Anadolu’daki fay dengelerini bozdu ve bölgeyi derinden etkiledi. Uzmanlar stres transferi olasılığını tartışır. Orta Anadolu’daki fayların gerilmiş olabileceği uzmanlar tarafından söylenir. Yozgat halkı bu süreçte deprem bilincini yükseltti. Şimdi herkes evinin güvenliğini sorar. Belediyeler denetimleri sıkılaştırır. Bu farkındalığı sürekli canlı tutmalıyız. Çünkü depremin ne zaman geleceği belli değil.
Yozgat Deprem Riski: Yapı Güvenliği ve Kentsel Dönüşüm İhtiyacı
Yozgat’ta binalara baktığımızda karışık bir tablo ortaya çıkar. Şehir merkezinde, yöneticiler/müteahhitler 1999 öncesi çok sayıda kooperatif yapısı inşa etmiştir. Bina betonları genelde zayıf. O zamanlar C14 ile C16 sınıfı betonları inşaatçılar/müteahhitler çok kullanırdı. Şimdi ise en az C25 beton kullanıyoruz. Düşük beton kalitesi nedeniyle, olası bir deprem anında binalar sismik yüklere karşı savunmasız kalabilir. Ayrıca nervürsüz demir de tutunmayı zayıflatır.
Yeni yapılan binalar ise 2018 Deprem Yönetmeliği’ne uyar. Bu yönetmelik oldukça katı kurallar getirir. Perde beton kullanımı zorunludur. Temel sistemleri daha güçlüdür. Ancak denetim mekanizması da kusursuz işlemelidir. Şantiye şeflerinin denetiminde; laboratuvar test onayları alınmadan beton döküm işlemine izin verilmemektedir. Güvenli yapı, kaliteli malzeme ve doğru işçilikle olur.
Riskli Yapı Tespiti ve Güçlendirme Çalışmaları
Vatandaşlar binalarından şüphelenirse test yaptırır. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü bu konuda bina güvenliği konusunda yetkilidir. Lisanslı firmalar örneğin binalardan numune (karot) alır ve demirlerin durumunu röntgenle inceler. Bina riskli çıkarsa dolayısıyla iki seçenek vardır: Yıkım ya da güçlendirme. Yozgat’ta genellikle arsa değeri yüksek yerlerde yıkım tercih edilir. Ancak, tarihi binalar ve kamu binaları güçlendirilir. Deprem risk yönetimi çalışmalarında, özellikle okul binalarının güvenliği öncelikli olarak ele alınmaktadır.
Yetkililer, Yozgat genelinde birçok okulu yenileyerek depreme karşı böylece güçlendirmektedir. Okullarda güçlendirme perdeleri ve temel genişletme çalışmaları ayrıca hastaneler de deprem güvenliği standartlarına uygun hale getirilmektedir. Vatandaşlar da güçlendirme seçeneğini düşünmelidir. Karbon fiber ve çelik mantolama yöntemleri bu bağlamda binayı kurtarıyor. Bu yöntemler, yıkıp yeniden inşa etme maliyetine kıyasla daha ekonomiktir. Teknik açıdan mümkün olduğu durumlarda bu nedenle güçlendirme yöntemleri tavsiye edilmektedir. Sonuç olarak milli servetin korunması sağlanır.
Yozgat Deprem Riski: Kentsel Dönüşüm ve Modern Şehircilik
Şehir yenileme Yozgat için bir şanstır. Çünkü, eski ve çarpık binalı mahalleleri Belediye yeniler. Hatta, vadi tabanında yer alan riskli mahallelerin taşınması gündemdedir. Aksine, yöneticiler/belediye daha sağlam topraklı yamaçlara yeni küçük şehirler kurar. Bu projeler dolayısıyla Yozgat’ın deprem riskini azaltır. Ayrıca, Belediye geniş yollar ve toplanma yerleri planlar. Bu kentsel yenileme çalışmalarının, Yozgat’ın güvenliği ve gelişimi açısından sonuç olarak olumlu sonuçlar doğuracağı öngörülmektedir.
elediye bu bağlamda ada bazlı dönüşümü destekliyor. Çünkü, tek bir parselde dönüşüm, altyapı sorununu çözmez. Tam bir planlama gerekir. Yeni binalarda bunun yanı sıra otopark sorunu da çözülecek. Yozgat, modern ve güvenli bir şehir olma yolunda ilerliyor. Biz bu nedenle bu süreci hızlandırmalıyız, zira deprem beklemez. Yenilenen her bina, bir canın kurtulması demektir. Halkın desteği, dönüşümün anahtarıdır.
Deprem Hazırlığı ve Acil Durum Yönetimi
Depremi durduramayız, ancak deprem için hazırlık yapabiliriz. Hazırlık herkesin sorumluluğudur, yani bireysel başlar. Evde alacağımız basit önlemler bu nedenle hayat kurtarır. Eşyaları sabitlemek kısacası en önemli adımdır. Gardıropları, vitrinleri ve kitaplıkları duvara monte edin. Çünkü Yozgat’ta depremler sırasında yaralanmaların çoğu eşya devrilmesinden kaynaklanır. Yozgat deprem riski aynı zamanda ev içinde de güvenliği kapsar. Ayrıca, yatakları cam kenarından uzak tutun. Ben de evimde önlemleri alıyorum.
Bunun yanı sıra, her aile bir afet planı yapmalı. Örneğin, deprem anında nerede buluşacağız? Deprem anında iletişimi nasıl kuracağız? Bu yüzden bu sorulara cevapları önceden hazırlamalıyız. Tatbikatlar yapmak refleksimizi güçlendirir. Yani, Çök, kapan, tutun hareketini ezberlemeliyiz. Okullarda ve iş yerlerinde eğitim veririz. Sonuç olarak, bilinçli bir toplum afetle başa çıkabilir. Panik, depremden daha tehlikelidir.
Yozgat Deprem Riski: Deprem Çantası ve Hayati Malzemeler
Her evde bir deprem çantası olmalı. Bu çantayı öncelikle çıkışa yakın ve kolay ulaşılabilir bir yerde tutmalıyız. Çünkü çanta içinde ilk 72 saat yetecek malzemeleri bulundurmalıyız. Su, kuru gıda – örneğin bisküvi ve konserve – fener ve pil temel ihtiyaçlardır. Bir düdük de eklemeliyiz, böylece sesimizi duyurmak için kullanabiliriz. Ayrıca, ilk yardım çantası da eklenmelidir.
Çantada önemli evrakların bir kopyasını saklarız. Aslında, çantada tapu, kimlik ve sigorta poliçeleri su geçirmez bir dosyada durur. Çantaya ilaç kullananlar buna ek olarak yedek ilaçlarını koyar. Bunun yanı sıra, çantada pilli bir radyo, dış dünyadan haber almamıza yardımcı olur. Yozgat’ta deprem riski ciddiye alınmalı, bu yüzden çanta hazır tutulmalıdır. Çantadaki malzemelerin tarihini son olarak altı ayda bir kontrol ederiz. Kısacası, çantada hazırlıklı olmak korkuyu azaltır.
Toplanma Alanları ve DASK Bilinci
Deprem sonrası güvenli toplanma alanları hayati önem taşır. Yozgat’ta parklar, okul bahçeleri ve pazar yerleri toplanma alanıdır. Vatandaşlar e-Devlet üzerinden en yakın alanı öğrenir. Bu alanlar acil müdahale ekiplerinin ulaşabileceği yerlerdir. Binalardan uzaktır ve güvenlidir.
DASK (Zorunlu Deprem Sigortası) bir diğer güvencedir. Deprem ekonomik kayıplara da yol açar. Devletin sunduğu bu sigorta, evimizi yeniden yapmamızı sağlar. Yozgat’ta sigortalılık oranını artırmalıyız. Primler düşüktür ancak güvencesi büyüktür. Yozgat deprem riski gerçekleştiğinde maddi olarak çökmemek için DASK şarttır.
Youtube videolarımızı izlemek için buraya tıklayabilirsiniz.
Daha fazla bilgi almak ve bizimle iletişim kurmak için buraya tıklayabilirsiniz.
