Göller Yöresi ve Isparta İçin Sismik Tehlike Analizi
Isparta, Türkiye’nin yer kabuğu açısından en karışık yerlerinden biridir. Jeologlar Isparta’yı “Isparta Açısı” diye adlandırıyor. Isparta yapısı ters V şekli gibidir. Bölge içinde birçok aktif fay barındırıyor. Bölgesel sismik risk analizlerinde, “Isparta Açısı” olarak bilinen tektonik yapı temel alınmaktadır. Isparta, Burdur Fayı ve Akşehir Fayı’nın etkisi altındadır. Dolayısıyla Isparta deprem riski açısından çok hareketli bir geçmişe sahiptir. Uzmanlar Isparta bölgesindeki enerji birikimini sürekli izliyor. Bölgede biriken sismik enerji, belirli periyotlarda meydana gelen depremlerle açığa çıkmaktadır.
Şehir merkezinin kalın bir alüvyon tabakası üzerinde kurulu olması, zemin kaynaklı sismik riskleri artırmaktadır. Alüvyon zeminler deprem dalgalarını büyütme özelliği taşıyor. Yani dalgalar bu zeminde daha güçlü oluyor. Mühendisler buna zemin büyütmesi diyor. Kaya zeminde hafif hissedilen bir sarsıntı, Isparta Ovası’nda çok şiddetli hissediliyor. Isparta Ovası’nda deprem riski analizlerinde zemin faktörü hayati önem taşıyor. Yer bilimciler, yamaçlardaki yerleşimlerin daha güvenli olduğunu söylüyor. Ama şehir merkezi Isparta Ovası’na doğru yayılmaya devam ediyor. Bu durum risk yönetimini zorlaştırıyor.
Ayrıca Isparta Ovası’nda yer altı su seviyesi yüksek. Su seviyesi yüksek olduğunda sıvılaşma riski artar. Sıvılaşma; suya doygun zeminlerin sarsıntı etkisiyle taşıma gücünü kaybederek sıvı gibi davranması olayıdır. Üst yapı sağlam olsa dahi, zemin sıvılaşması durumunda binada devrilme veya yan yatma riski oluşur. Isparta’nın zemin sıvılaşması riski taşıyan bazı mahallelerinde bu durum belirgin şekilde gözlemlenmektedir.
İnşaat mühendisleri bu bölgelerde özel temel sistemleri uygular. Kazık temeller ya da zemin iyileştirme yöntemleri şarttır. Aksi takdirde, olası bir depremde büyük hasarlar olur.
Isparta Deprem Riski Haritası ve Aktif Faylar
Türkiye Diri Fay Haritası incelendiğinde, Isparta çevresinin yoğun aktif fay hatlarıyla çevrili olduğu görülmektedir. Şehir merkezinden geçen büyük bir ana fay yok. Ama çevredeki faylar hâlâ yıkıcı olabilir. Özellikle Burdur Fayı, Isparta’ya sadece 25‑30 km mesafede. Bu fayın 7 büyüklüğünde bir deprem üretmesi durumunda, Isparta ciddi şekilde etkilenecektir. Isparta deprem riski planlarını genelde bu komşu faylar üzerinden yaparız. Ayrıca şehrin kuzeyindeki Akşehir zonu da tehlike taşır.
Isparta içinde irili ufaklı birçok fay var. Bu faylar orta büyüklükte depremler çıkarabilir. Yerel yönetimler imar planlarını fay hatlarına göre yapar. Fay yasası ve imar yönetmelikleri gereği, aktif fay hatları üzerine bina inşa edilmeyerek bu bölgeler “sakınım bandı” ve yeşil alan olarak değerlendirilir. Isparta risk tablosunu şöyle özetliyoruz:
| Fay Hattı / Bölge | Isparta’ya Uzaklık | Potansiyel Büyüklük | Risk Derecesi |
| Burdur Fayı | ~25 km | 7.0+ | Çok Yüksek |
| Akşehir-Simav Zonu | ~40 km | 6.5+ | Yüksek |
| Eğirdir Fayı | ~30 km | 6.0+ | Orta-Yüksek |
| Yerel Tali Faylar | 0-10 km | 5.5+ | Orta |
Jeofizikçiler kayma hızını ölçer. Kayma hızı yüksek olduğunda deprem tekrarlama aralığı kısa olur. Isparta Açısı’ndaki hareketlilik Türkiye ortalamasının üzerindedir. Dolayısıyla Isparta deprem riski her zaman güncel kalır. Vatandaşlar Isparta deprem riskini bilerek yaşamalıdır.
Isparta Deprem Riski: Isparta Açısı ve Tektonik Hareketlilik
Isparta Açısı, Anadolu levhasının hareketinde kilit bir noktadır. Aslında, bu Isparta Açısı’nda sıkışma ve gerilme rejimlerinin bir arada görülmesi, deprem tahminini zorlaştıran nadir ve karmaşık bir tektonik durumdur. Sismologlar bu nedenle Isparta Açısı bölgesinde sık sık deprem fırtınaları kaydeder. Birbiri ardına gelen küçük sarsıntılarla karakterize edilen deprem fırtınaları, yer kabuğundaki gerilim birikiminin bir göstergesidir. Isparta deprem riski analizlerinde yani mikro depremler bize yol gösterir.
Ayrıca, bölgedeki volkanik geçmiş tektonik yapıyı etkiliyor. Gölcük Yanardağı sönmüş olsa da yine de hâlâ bölgenin jeolojik geçmişini gösteriyor. Gerçekten de, volkanik kayaçlar bazen sağlam zemin olur. Ancak, tüf gibi zayıf volkanik birimler de var. İnşaat projelerinde, bölgedeki zemin yapısının değişkenliği (heterojen yapısı) dolayısıyla mutlaka dikkate alınmaktadır. Mühendisler her parsel için ayrı zemin incelemesi ister. Çünkü yan yana iki parselde bile zemin farklı çıkabilir.
Isparta Zemin Özellikleri ve Mahalle Bazlı Analiz
Isparta’nın eski yerleşim yerleri genellikle sağlam zemine sahiptir. Yeni imar alanları ise ova tabanına kayıyor. Ova tabanı tarım toprağıdır ve gevşektir. İnşaat mühendisleri Isparta’nın zemini “zayıf zemin” olarak sınıflandırıyor. Isparta deprem riski en çok ilgili bölgelerde yoğunlaşıyor. Fatih, Zafer ve Modern Evler gibi mahallelerde zemin koşulları dikkatle incelenmeli. Isparta’da yeraltı suyu yüzeye çok yakındır.
Dağ eteklerindeki mahalleler daha şanslıdır. Deregümü ve Işıkkent gibi bölgelerin üst kısımları kayalık zemine oturur. Kayalık zemin deprem enerjisini sönümler. Bu bölgelerdeki binalar daha az hasar alır. Şehir plancıları gelişimi sağlam bölgelere yönlendirir. Ancak topografya her zaman buna izin vermez. Ovanın cazibesi yapılaşmayı çeker. Bu durumda mühendislik çözümleri devreye girer.
Isparta Deprem Riski: Merkezdeki Riskli Alanlar ve Sıvılaşma Tehdidi
Şehir merkezinde en büyük sorun toprak sıvılaşmasıdır. Yeraltı suyu yüksek olduğu için kumlu zeminler tehlikeli. Deprem geldiğinde su basıncı artar. Kum taneleri arasındaki temasın kesilmesiyle zemin, katı halden sıvı davranışına geçer. Isparta deprem riski raporlarında bu bölgeler “önlemli alan” olarak gösterilir. Sıvılaşma riski taşıyan bölgelerde, yapının zemine daha iyi oturması için bodrum kat uygulaması teknik olarak önerilmektedir. Bodrum katlar, binanın zemine daha iyi tutunmasını sağlar. Ayrıca su yalıtımı da çok önemli.
Çarşı merkezi ve çevresindeki bitişik nizam yapılar risk yaratır. Binalar deprem sırasında birbirine çarpar. Çekiçleme etkisi binaların birbirine çarpmasıdır. Binaların kat seviyeleri farklıysa etki daha yıkıcı olur. Isparta’da merkezde bitişik nizam yapılar çok yaygındır. Kentsel dönüşüm projeleri riskten kaçınmayı amaçlar. Biz eski binaları yıkarız. Yerine depreme dayanıklı ve ayrık nizam binalar inşa ederiz.
Zemin İyileştirme Yöntemleri ve Güvenli Yapılaşma
Zemin koşullarının elverişsiz olduğu bölgelerde de uygun iyileştirme yöntemleri ve maliyet artışı göze alınarak yapı inşa edilebilir. Zayıf zemin özelliklerine sahip alanlarda zemin iyileştirme yöntemleri (jet grout vb.) uygulanarak zemine basınçlı çimento enjeksiyonu yapılır. Böylece yapay bir kaya ortamı oluştururuz. Fore kazıklar, binanın yükünü derindeki sağlam zemine aktarır. Isparta deprem riski bu yöntemlerle yönetilebilir seviyeye iner.
Konut satın alma sürecinde, zemin etüt raporlarının vatandaşlar tarafından mutlaka incelenmesi/talep edilmesi gerekmektedir. Raporda “Zemin Sınıfı” diye bir değer var. ZA ve ZB sağlam kayayı gösterir. ZE ve ZF ise zayıf zemini gösterir. Isparta ovasında genelde ZD ve ZE sınıfı zeminlerle karşılaşıyoruz. Bu zeminlerde binaların dayanıklılığı daha yüksek olmalı. Dolayısıyla, zemin parametrelerine uygun, daha yüksek dayanımlı bir taşıyıcı sistem tasarımı gerekmektedir. Müteahhitler de demir ve beton miktarını buna göre artırıyor. Denetim firmaları bu süreci sıkı takip ediyor.
Tarihsel Depremler ve Isparta’nın Sismik Hafızası
Tarih geleceğin aynasıdır. Isparta’nın deprem geçmişi çok hareketli. Isparta tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yaptı. Antik kentlerdeki yıkımlar deprem izlerini taşıyor. Özellikle 1914 yılı Isparta için büyük bir dönüm noktası. 1914 yılındaki deprem şehri harap etti. Isparta deprem riski tarihsel döngülerle kendini gösteriyor. Şehirdeki deprem risk yönetimi, tarihsel deprem döngülerinin analizi üzerinden şekillendirilmektedir.
Arşiv belgeleri depremlerin yarattığı sosyal travmaları anlatır. Göçler, salgın hastalıklar ve ekonomik krizler depremleri izler. Isparta halkı geçmişte yaşadığı acıları hatırlar. Bugün modern bilimle risklere karşı dururuz. Sismoloji istasyonları, bölgedeki yer hareketlerini 7/24 izler ve kaydeder. Aynı zamanda en ufak yer hareketini kaydeder. Veriler risk haritalarını sürekli günceller.
Isparta Deprem Riski: 1914 Burdur-Isparta Depremi ve Etkileri
1914 yılında Burdur merkezli meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki deprem, Isparta’da da ağır hasara yol açmıştır. O zaman insanlar evleri kerpiç ve taştan yaparlardı. O dönemdeki yapılar, depremin yarattığı yatay yüklere (kesme kuvvetlerine) karşı dayanıksızdı. Deprem binlerce evi yıktı. Binlerce insan öldü. Isparta deprem riski o gün açıkça ortaya çıktı. Deprem, Isparta’daki Ulu Cami gibi tarihi yapılarda da ağır hasara/yıkıma neden oldu.
Yaşanan depremlerden gerekli teknik ve idari derslerin çıkarılması elzemdir. En büyük ders yapı kalitesinin ne kadar önemli olduğudur. O gün yıkılan binaların çoğu gerçekten mühendislikten uzaktı. Şimdi de denetimsiz yapılar aynı sonla karşılaşabilir. 1914 depreminin izleri hâlâ arazide görülüyor. Fayın yüzey kırığı bazı bölgelerde net bir şekilde belli. Jeologlar, yüzey kırıklarını inceleyerek fayın karakteristiği ve aktivitesi hakkında veri topluyor.
Yakın Tarihli Sarsıntılar ve Uyarıcı Nitelikleri
Son yıllarda Isparta çevresinde orta şiddette depremler oluyor. Eğirdir, Sütçüler ve Yalvaç gibi ilçelerde depremler insanları sarsıyor. Depremler genelde 4.0 ile 5.0 arasında bir büyüklük alır. Vatandaşlar depremlerden korkuyor ama depremler yıkım getirmiyor. Aslında depremler bir uyarı gibi. Meydana gelen depremler, yer kabuğundaki tektonik aktivitenin devam ettiğini göstermektedir. Bölgedeki sismik risk hiçbir zaman sona ermemekte, faylar belirli periyotlarda sismik durgunluk (uyku) dönemine girmektedir.
Ayrıca çevre illerdeki depremler Isparta’yı da sallar. Antalya’da ya da Afyon’da bir deprem Isparta Ovası’nda hissedilir. Uzmanların “uzak alan etkisi” olarak tanımladığı bu durum, bina sakinlerine teknik detaylarıyla aktarılmaktadır. Binanın salınım yapması, yapısal hasar aldığı veya yıkılacağı anlamına gelmez. Eşyalar devrildiğinde yaralanmalar olur. Eşyaların devrilmesi riskini önlemek için sabitleme şarttır.
Yapı Stoğu Durumu ve Kentsel Dönüşüm İhtiyacı
Isparta’daki yapı stoğunun yaklaşık yarısı, ekonomik ömrünü tamamlamış veya eski yönetmeliklere göre inşa edilmiştir. Şehir merkezinde 1999 öncesi yapılmış çok bina vardır. Bu binalar eski yönetmeliklere göre yapılmıştır. Hazır beton ve nervürlü demir o yıllarda standart değildi. Elle dökülen betonların dayanımı düşüktür. Yapılan karot testlerinde, eski yapıların beton kalitesindeki yetersizlikler net bir şekilde tespit edilmektedir. C10-C14 arası beton kalitesi Isparta deprem riski karşısında yetersizdir.
Yeni yapılan binalar ise 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne uyar. Bu yönetmelik dünya standartlarındadır. Perde beton kullanımı zorunludur. Perde betonlar deprem yükünü karşılayan en önemli elemanlardır. Isparta’da yeni projelerde bu sistemleri görürüz. Ancak şehrin genel güvenliği için eski binaların yenilenmesi gerekir. Kentsel dönüşüm bu noktada hayati önem taşır.
Isparta Deprem Riski: Riskli Yapı Tespiti ve Güçlendirme Çalışmaları
Binasından şüphe duyan vatandaşlar test yaptırır. Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü lisanslı firmaları yönlendirir. Binadan beton numuneleri alınarak ve donatı taraması (röntgen) yapılarak analiz süreci başlatılır. Bina riskli çıkarsa iki seçenek var: Yıkım ya da güçlendirme. Isparta’da genellikle yıkıp yeniden inşa yapmayı tercih ederler. Çünkü arsa değerleri yüksek. Ama tarihi binaları yetkililer güçlendirir. Isparta deprem riski analizinde kamu binaları önceliklidir.
Okullar ve hastaneler depremden sonra en çok ihtiyaç duyulan yerlerdir. Isparta’da okulların çoğu elden geçmiştir. Okullara güçlendirme perdeleri takılmış, okulların temelleri büyütülmüş. Şehir Hastanesi deprem izolatörlü olarak inşa edilmiş. Bu sistem deprem enerjisini binaya iletmez. Ameliyatlar bile sarsıntı anında devam eder. Bu teknoloji Isparta için büyük bir şanstır.
Geleceğin Isparta’sı ve Deprem Dirençli Kent
Deprem dirençli bir kent sadece sağlam bina demek değildir. Aksine, deprem dirençli bir kent geniş yollar ve toplanma alanları içerir. Ayrıca, sağlam altyapı da gereklidir. Isparta Belediyesi bu nedenle şehir planını gözden geçirir. Dar sokaklar çünkü afet anında hemen kapanır. Dolayısıyla, yeni bölgelerde caddeler geniş olur. Isparta Belediyesi parkları toplanma alanı olarak tasarlar. Isparta deprem riski bütün bu çalışmaların merkezinde yer alır.
Altyapı sistemlerinin depreme dayanıklı hale getirilmesi için çalışmalar aralıksız sürdürülmektedir. Örneğin, su boruları ve doğal gaz hatları esnek malzemelerle döşenir. Deprem anında otomatik kesiciler hemen devreye girer. Otomatik kesiciler böylece yangın riskini önler. Isparta gelecekte daha güvenli bir şehir olmayı hedefliyor. Buna ek olarak, akıllı şehir sistemleri afet yönetimine entegre edilir. Sensörler sarsıntıyı algılar ve akıllı şehir sistemlerini kapatır.
Deprem Hazırlığı: Bireysel ve Toplumsal Önlemler
Depremi durduramayız ama etkilerini azaltabiliriz. Çünkü, hazırlık evde başlar. Eşyaları sabitlemek en basit ve en etkili yol. Buna rağmen, Isparta’da birçok evde insanlar gardıropları duvara sabitlemiyor. Sarsıntı anında bu nedenle gardıroplar ölümcül silaha dönüşür. Her eğitimde depremi vurgularız. Yani, “Çök-Kapan-Tutun” tatbikatlarını alışkanlık hâlinde yaparız. Isparta deprem riski bilinci hatta anaokulundan başlar.
Ayrıca, deprem çantası çok önemlidir. Deprem çantası, işlevsel ve erişilebilir bir şekilde hazır bulundurulmalıdır. Düzenli olarak yenilenmesi gereken deprem çantasında; örneğin su, kuru gıda, fener, pil, düdük, ilk yardım malzemeleri ve önemli evrakların kopyaları yer almalıdır.
Isparta Deprem Riski: Aile Afet Planı ve Toplanma Alanları
er aile bir plan yapmalı. Örneğin, deprem okul saatinde olursa çocuklar ne yapar? Eşler nerede buluşur? İletişim hatları kapanırsa nasıl haberleşir? Şehir dışından bir temas kişisi seçmek iyi bir fikir. Çünkü, şehir dışı bir temas kişisi, Isparta içinde hatlar kesilse bile aranabilir. Böylece, aile üyeleri durumlarını bu temas kişisine bildirir.
Ayrıca, e-Devlet üzerinden toplanma alanlarını öğrenebiliriz. Isparta’da bu bağlamda her mahallede tabelalarla işaretlenmiş toplanma alanları var. Genellikle, toplanma alanları parklar, okul bahçeleri ve pazar yerleridir. Vatandaşlar en yakın toplanma alanını bulup görmelidir. Aksi takdirde, afet anında panik yaparak toplanma alanı aramak zaman kaybettirir. Isparta deprem riski yükseldikçe sonuç olarak hazırlık seviyesi de yükselmelidir.
Zorunlu Deprem Sigortası (DASK) Önemi
Deprem hem fiziki yıkım hem de ekonomik yıkım getirir. Ev yıkılırsa evi yeniden yapmak çok pahalı olur. Doğal Afet Sigortası bu anda devreye girer. Devletin sunduğu güvence zorunlu bir şeydir. Isparta’da sigorta oranı hâlâ yüzde yüz değil. Vatandaşları uyarırız. Primler düşük, teminat ise hayat kurtarır.
Sigorta poliçesi her yıl yenilenmelidir. İnşaat maliyetleri arttıkça teminat bedelleri de artar. Artan inşaat maliyetlerine karşı, zeyilname düzenlenerek poliçe teminatları güncellenmelidir. Olası bir deprem sonrasında, sigorta güvencesi sayesinde finansal bağımsızlık ve toparlanma imkanı sağlanır. Evinizi yeniden yapabilirsiniz. Bilinçli toplum, sigortalı toplumdur.
Youtube videolarımızı izlemek için buraya tıklayabilirsiniz.
Daha fazla bilgi almak ve bizimle iletişim kurmak için buraya tıklayabilirsiniz.
