Anadolu, milyonlarca yıl süren tektonik hareketlerin bir sonucudur. Bu hareketler, verimli ovalar ve yüksek dağlar oluşturdu. Aynı zamanda yıkıcı bir güç de getirdi. Tokat, bu coğrafyanın tam ortasında bulunur. Yeşilırmak havzasının bereketi sayesinde tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Ama bu konum, sismik açıdan büyük bir risk taşır. Bu yüzden Tokat’ın deprem riski, Türkiye’nin önemli gündem konularından biridir.
Şehir, dünyanın en aktif fay hatlarından biri olan Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerindedir. İkincil fay sistemleri güneyden gelir ve şehir etrafını bir ağ gibi sarar. Yakın zamanda 2024 Sulusaray depremleri bu durumu bir kez daha gösterdi. Tehlike sadece bir düşünce (veya olasılık) değil, somut ve yakındır. Tokat’ın depremselliği (veya sismik durumu) bilimsel verilerle incelenir. Zemin yapısı ve bina güvenliği incelenerek her aşamada mühendislik çözümleri sunulur. Amaç halkı korkutmak değil; bilimsel gerçeklerle donanmış, depreme dayanıklı bir şehir kültürü yaratmaktır.
Tokat Deprem Riski ve Jeolojik Konum
Tokat, jeolojik olarak çok kritik bir noktada bulunur. “Kuzey Anadolu Fay Zonu” (KAFZ) ile “Ezinepazarı Fayı” gibi önemli kırıkların etkileşim sahasındadır. Dolayısıyla, bu konum şehri sismik açıdan riskli yapar. Türkiye’nin en riskli bölgelerinden biridir.
Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) Gerçeği
Tokat Deprem Riski: Niksar ve Erbaa Havzası
Kuzey Anadolu Fay Hattı, Tokat sınırlarına doğudan girer. Fay hattı, önce Reşadiye üzerinden geçer. Daha sonra Niksar ve Erbaa ovalarını kateder. Niksar ve Erbaa Havzası, çek‑ayır havzası olarak adlandırılan bir yer yapısına sahiptir. Yani, fayın hareketiyle açılan alanların zamanla yumuşak alüvyonla dolmasıyla oluşur. Niksar ve Erbaa Havzası, alüvyon birikimiyle riskin iki katına çıktığını gösterir. Niksar ve Erbaa Havzası incelendiğinde, riskin arttığı görülmektedir.
Tokat Deprem Riski: Hareket Hızı
KAF, yılda yaklaşık 20-25 mm hızla batıya doğru hareket eder. Bu hareket sonucunda, yer kabuğunda sürekli bir enerji birikimi olur. Bu enerji, belirli periyotlarla büyük depremlerle boşalır.
Ezinepazarı Fayı (Almus Fayı) ve Bölgesel Risk
Tokat sadece kuzeyden tehdit almaz; güneyi ve merkezi de aynı şekilde risk altındadır. Ezinepazarı Fayı, KAF’tan ayrılır ve güneye doğru inen büyük bir koldur.
Tokat Deprem Riski: Güzergah
Bu fay, Amasya üzerinden gelir. Ardından Tokat’ın Turhal ve Pazar ilçelerine ulaşır. Sonrasında Almus ilçesine doğru devam eder.
Tokat Deprem Riski: Merkez Riski
Tokat şehir merkezi (Merkez ilçe) bu fay sisteminin etkisi altında. 6.5 ve üzeri büyüklükte bir deprem meydana geldiğinde, şehir merkezindeki binalar şiddetli bir şekilde sarsılabilir.
Tokat Deprem Riski: Sulusaray ve Buğdaylı Fay Zonu
2024 yılında Sulusaray ilçesinde 5.6 büyüklüğündeki deprem bir uyarıydı. Nitekim deprem, dikkatleri bölgedeki daha az bilinen faylara çekti. Çünkü Buğdaylı Fay gibi daha kısa ve parçalı faylar, “orta büyüklükte” depremler üretir. Ancak, kırsal yapı stoğunun zayıf olması yıkımı artırır. Yani orta büyüklükteki deprem bile yıkıcı sonuçlar doğurur. Sonuç olarak, Tokat deprem riski analizi sadece ana fayları değil, yerel kırıkları da kapsamalıdır.
Tarihsel Depremler: Tokat’ın Sismik Hafızası
Tarih, geleceğin en açık işaretidir. Nitekim Tokat, tarih boyunca defalarca yıkıcı depremlerle karşılaştı. Kayıtlar, Tokat deprem riskinin ciddiyetini gösterir. Özellikle bu deprem, Türkiye tarihinin en büyük felaketlerinden biri olarak kabul edilir. Çünkü depremin merkez üssü Erzincan’dır. Şöyle ki, deprem fay hattını kırarak etkisini Tokat’a kadar uzattı. Bu yüzden, Reşadiye ve Niksar ilçelerinde binlerce bina yerle bir oldu. Hatta, binlerce vatandaşımız da hayatını kaybetti. Kısacası, bu felaket KAF’ın yıkıcı gücünün en acı kanıtıdır. Deprem, bu gücü bir kez daha gösterdi.
Tokat Deprem Riski: 1942 Niksar-Erbaa Depremi (7.0 Ms)
1939 depreminden sadece 3 yıl sonra, fayın batıdaki segmenti kırılmıştır.
1939 Büyük Erzincan Depremi (7.9 Ms)
Yıkım o kadar büyüktü ki Erbaa ilçesi haritadan silindi. Bu nedenle, Erbaa ilçe merkezi depremden sonra yer değiştirmek zorunda kalmıştır. 3000’den fazla insan hayatını kaybetti. Ders: Bu deprem, alüvyon zemin üzerindeki yapılaşmanın ne kadar ölümcül olduğunu göstermiştir.
1943 Tosya-Ladik Depremi (7.2 Ms)
Deprem silsilesi batıya doğru ilerledi. Tokat’ın batı ilçeleri, yani Erbaa ve Turhal, deprem sarsıntısından etkilendi. 1939 ile 1944 yılları arasında gerçekleşen deprem fırtınası, KAF üzerindeki stresi gösteriyor. Yakın tarihte bir deprem oldu. Deprem büyük değildi ama bir uyarıcıydı.
2024 Sulusaray Depremi (5.6 Mw)
Hasar: Kerpiç ve yığma yapılarda ağır hasar var. Kerpiç ve yığma yapılarda ciddi hasar meydana gelmiştir. Camiler ve minareler tamamen yıkıldı.
Zemin Faktörü ve Tokat Deprem Riski
Tokat’ın sadece kuzeyi değil, güneyi de aktiftir. Enerji birikimi hâlâ devam etmektedir. Bir binanın sağlamlığı çok önemli. Bir binanın üzerine oturduğu zemin de aynı derecede önemlidir. Tokat’ın en büyük handikapı şudur: Yerleşim yerleri verimli ama tehlikeli ovalar üzerindedir.
1. Tokat Deprem Riski: Alüvyon Zeminler ve Zemin Büyütmesi
Tokat, Niksar, Erbaa, Turhal ve Kazova… Bu bölgeler, Yeşilırmak ve Kelkit Çayı’nın binlerce yıldır taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur.
- Yumuşak Zemin: Kum, çakıl ve kil, yani zeminleri gevşek yapar.
- Büyütme (Amplification): Deprem dalgaları dağlık (kaya) bölgeden geçince bu yumuşak ovalara girer. Davranışı değişir. Dalga hızı yavaşlar. Ama enerji korunumu yasasına göre dalganın genliği (yüksekliği) artar.
- Sonuç: Kayalık bir zeminde bir depremi biz 5 şiddetinde hissederiz. Alüvyon zeminde ise aynı depremi 7 ya da 8 şiddetinde hissederiz. Bu, binalara binen yatay yükü iki ya da üç kat artırır.
2. Tokat Deprem Riski: Sıvılaşma (Liquefaction) Riski
Ovalarda yeraltı su seviyesi yüksektir. Özellikle Yeşilırmak ve Kelkit Çayı çevresinde yeraltı suyu yüzeye yakındır. Mekanizma: Şiddetli bir sarsıntı anında, suya doymuş kumlu zeminler taşıma gücünü kaybeder. Katı zemin, bir anda sıvı gibi davranmaya başlar.
Tehlike var: Binalar zemine batar. Binalar yan yatar. Binaların temelleri boşa çıkar. Bu sonuçlarla birlikte, Niksar ve Erbaa ovalarındaki yapılaşmalar, Tokat deprem riski açısından en büyük tehdittir. Dolayısıyla, zemin etüdü yapılmadan inşa edilen her bina riskle karşı karşıya kalır. Hatta, riskin yüksek olduğu değerlendirilmektedir.
3. Tokat Deprem Riski: Heyelan Riski
Tokat’ın topografyası engebeli. Tokat’ta derin vadiler ve dik yamaçlar bulunmaktadır.
- Tetikleme: Şiddetli bir deprem, bu yamaçlarda duraysız kütleleri harekete geçirir.
- Sonuç: Kaya düşmeleri ve toprak kaymaları olur. Yerleşim yerlerini ve yolları kapatabilir. Özellikle Reşadiye ve Başçiftlik gibi dağlık ilçelerde risk yüksek.
İlçe İlçe Risk Analizi: Kim Ne Kadar Tehlikede?
Tokat genelinde deprem riski homojen (aynı) değildir. Risk, faya olan uzaklığa göre değişir. Ayrıca zeminin durumuna göre de değişir.
1. Niksar ve Erbaa (Çok Yüksek Risk)
İki ilçe KAF’ın tam üstünde bulunur. Zeminleri alüvyondur ve yeraltı suyu yüksektir. Bu iki ilçe tarih boyunca büyük depremlerden etkilenmiştir. Durum: Yeni yapılaşmaların sıkı denetlenmesi şarttır. Ayrıca sıvılaşma riski olan alanlar imara kapatılmalıdır. Veya zemin iyileştirme (jet grout) yapılmalıdır.
2. Reşadiye (Yüksek Risk)
KAF, ilçenin içinden geçer. Kelkit Vadisi boyunca uzanır. Heyelan riski ve fay hattı riski bir aradadır. Yapı stoğunun büyük kısmı eski ve mühendislik hizmetinden yoksundur.
3. Tokat Merkez ve Turhal (Yüksek Risk)
KAF, yaklaşık 40–50 km uzakta. Ancak, Ezinepazarı Fayı önemli bir tehdit unsurudur. Bununla birlikte, Kazova ve Turhal Ovası gibi alüvyonlu topraklar, uzaktaki bir depremin etkisini artırıyor. Üstelik, şehir merkezindeki yoğun nüfus ve çok katlı binalar, riski yükseltiyor.
4. Sulusaray, Artova, Yeşilyurt (Orta-Yüksek Risk)
İkincil fay sistemleri ilçeleri etkiliyor. Son depremler riskin burada çok büyük olduğunu gösterdi. Kırsal yapı stoğu, yani kerpiç evler, en büyük zayıflığı oluşturuyor. Almus Barajı’nın varlığı, bu bölgeyi stratejik yapar. Fay hatlarına yakındır. Bu yüzden baraj güvenliği ve heyelan riskleri önceliklidir.
Yapı Stoğu Analizi: Binalarımız Güvenli mi?
Can kayıplarının ana nedeni yapısal hasarlardır. Tokat’ın yapı stoğu, Tokat’ın deprem riski karşısında ciddi sınavlar vermektedir.
1. 2000 Öncesi Yapılar
Şehir merkezlerinde ve ilçe merkezlerinde 1999 öncesi yapılan çok sayıda bina vardır.
- Beton Kalitesi: Elle dökülen betonlar kullanılmıştır. Dayanımları düşüktür (C14-C16).
- Demir Donatı: Nervürsüz (düz) demir kullanılmıştır. Düz demir, betona tutunamaz ve depremde sıyrılır.
- Korozyon: Yalıtım eksikliği nedeniyle bodrum katlarda demirler paslanmıştır.
2. Kırsal Yapılar (Kerpiç ve Yığma)
Tokat köylerinde yapılan incelemelerde eski tip yapılar gözlemlenmiştir. Taş evler ve kerpiç evler çimentosuz ya da çamurla yapılmış. Eski yapılar deprem sarsıntısına karşı dayanıksızdır. Sulusaray depremi bu taş ve kerpiç evlerin çoğunu yıktı. Yıkılan evler genelde bu eski tip evlerdi.
3. Yeni Yapılar (2018 Sonrası)
2018 Deprem Yönetmeliği’ne göre inşa edilen binalar daha güvenlidir. Hazır beton ve nervürlü demir kullanmak standart bir uygulamadır. Hazır beton ve nervürlü demir kullanımı standart hale gelmiştir. Ancak zemin etüdünün doğruluğu ve işçilik hataları hâlâ risk faktörüdür. Zemin etüdünün doğruluğu ve işçilik hataları risk oluşturur.
4. Bitişik Nizam ve Çekiçleme
Şehir merkezlerindeki bitişik nizam binalar, depremde birbirine çarpar. Kat hizaları aynı değilse, döşemeler kolonlara çarpar ve kolonları kırar. Bu durum ciddi bir risk oluşturmaktadır.
Mühendislik Çözümleri: Riski Nasıl Azaltırız?
Tokat’ın deprem riski yönetilebilir bir durumdur. Bilim ve teknoloji, bu riski kontrol etmek için güçlü araçlar sağlıyor.
1. Bina Performans Analizi
Binaların deprem performans analizlerinin yaptırılması önerilir.
- Karot Testi: Binadan bir beton numunesi alırız. Ardından, beton numunesinin basınç dayanımını ölçeriz. Böylece, Karot Testi, beton numunesinin basınç dayanımını ölçerek, yapının güvenliğini kontrol eder.
- Röntgen: Kolon içindeki demirin sayısını ve çapını tespit ederiz.
- Sıyırma: Daha sonra, korozyon durumunu gözle kontrol ederiz. Bu sayede, korozyonun ilerleme seviyesini gözle belirleriz.
- Modelleme: Nihayet, bilgisayarda binanın deprem simülasyonunu yaparız. Bu aşamada bilgisayar destekli deprem simülasyonunu çalıştırırız ve sonuçları inceleriz.
2. Güçlendirme (Retrofitting)
Her binayı yıkmak gerekmez. Bazıları kurtarılabilir.
- Karbon Fiber: Kolonlar karbon fiberle sarılarak (betonun) dağılması önlenir.
- Perde Duvar: Binaya yeni betonarme duvarlar (perdeler) eklenir. Betonarme duvarlar yatay yükü taşır.
- Çelik Mantolama: Kolonlar çelik elemanlarla güçlendirilir.
3. Zemin İyileştirme
Ovalarda yapılan inşaatlarda zemin güçlendirilmelidir.
- Jet Grout: Zemine çimento enjekte ederiz ve beton kolonlar oluştururuz.
- Fore Kazık: Bina yükünü, ekipler yüzeydeki yumuşak zeminden alarak derindeki sağlam zemine aktarır.
4. Sismik İzolatörler
Yeni hastaneler ve kritik binalar için Sismik İzolatör kullanmak zorunludur. Çünkü Sismik İzolatör teknolojisi, bina ile zemin arasındaki bağlantıyı esnek hâle getirir. Böylece deprem sarsıntısı bina içine geçmez. Deprem anında bina, izolatör etkisiyle sarsıntıdan bağımsız hareket eder. Dolayısıyla, Sismik İzolatör yöntemi insanların güvenliğini artırır.
Afet Yönetimi ve Hazırlık
Deprem önlenemez; ancak etkileri azaltılabilir.
1. Kentsel Dönüşüm
Niksar ve Erbaa başta olmak üzere, fay hattı üzerindeki eski yapılar acilen dönüştürülmelidir. Sıvılaşma riski olan bölgelerdeki yapılar da buna dahildir. Şehirler, ovadan dağ eteklerine taşınmalıdır.
2. Acil Durum Planları
Belediyeler ve AFAD, Tokat için özel senaryolar hazırlamalıdır. Ulaşım yollarının (köprü ve viyadüklerin) deprem sonrası açık kalması hayati önem taşır. Bu nedenle alternatif güzergahlar belirlenmelidir.
- Eşya Sabitleme: Evdeki dolaplar ve ağır eşyalar duvara sabitlenmelidir.
- Toplanma Alanları: Vatandaşlar, en yakın toplanma alanını e-Devlet’ten öğrenmelidir.
3. Bireysel Bilinç
Deprem Çantası: Her evde, acil durum malzemelerini içeren bir çanta hazır bulundurulmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
- Tokat’ta 7.0 üzeri deprem olur mu? Evet, olma ihtimali yüksektir. KAF’ın Niksar-Erbaa segmenti tarihsel olarak bu büyüklükte depremler üretmiştir. Üstelik fay üzerindeki enerji birikimi devam etmektedir. Bilimsel veriler, bu potansiyelin varlığını doğrular.
- Evimin altından fay hattı geçiyor mu? Bunu öğrenmenin yolu MTA’nın “Yerbilimleri” haritasına bakmaktır. Ancak fay hattı geçmese bile, zemin kötüyse (sıvılaşma) binanız risk altındadır. Faydan uzak olmak, güvende olmak demek değildir. Zemin yapısı açısından dağlık ve kayalık bölgeler daha avantajlıdır. Ancak unutmayın, bina kalitesi kötüyse, en sağlam zemin bile sizi korumaz.
- Yeni binalar kesinlikle güvenli mi? Yönetmeliğe uygun yapıldıysa bina güvenli olur. Benim gözlemlediğim gibi, işçilik hataları, denetim eksikliği ve yanlış zemin etüdü, yeni binaları da riskli yapar. Yeni bir bina demek, o binanın yıkılmayacağı anlamına gelmez.
Sonuç: Bilimle Dirençli Tokat ve Deprem Riski
Tokat’ta deprem riski, bu şehirle birlikte var. Ancak, deprem riski yıkım demek değil. Zira, Kuzey Anadolu Fay Hattı var, fakat Kuzey Anadolu Fay Hattı’nı değiştiremeyiz. Yeşilırmak havzası var, ancak Yeşilırmak havzasının toprağını değiştiremeyiz. Ama Tokat’taki binaları değiştirebiliriz. Dolayısıyla, sağlam zemine doğru mühendislik hizmeti almış binalar inşa etmeliyiz. Unutmamalıyız ki, tarihsel acılardan ders çıkarmalıyız; 1942’de Erbaa’da neler olduğu unutulmamalı. Bu yüzden, rehavete kapılmadan, her an deprem gelebilir diye hazırlıklı olmalıyız. İşte bu noktada, firmamız Tokat’ın zeminini ve Tokat’ın faylarını tanıyan uzman kadrosuyla hizmetinizde. Örneğin, zemin etüdünden kentsel dönüşüme kadar, her adımda yanınızdayız. Güvenli binalar, güvenli yarınlar demektir. Sonuç olarak, Tokat’ı depreme dirençli bir şehir yapmak hepimizin sorumluluğundadır.
Youtube videolarımızı izlemek için buraya tıklayabilirsiniz.
Daha fazla bilgi almak ve bizimle iletişim kurmak için buraya tıklayabilirsiniz.
